Οικολογική συνδεσιμότητα σε Ευρωπαϊκά τοπία: Μελέτης χωρο-χρονικών μεταβολών. = Ecological Connectivity in European Landscopes: Spatio-temporal changes.

Περίληψη

Η δυνατότητα των οργανισμών να μετακινούνται στο χώρο τους επιτρέπει να καλύψουν ένα σύνολο από βιοτικές ανάγκες, όπως την αναζήτηση τροφής, το ζευγάρωμα, και τη μετανάστευση. Παράλληλα η ελεύθερη πρόσβαση σε ενδιαιτήματα επιτρέπει μπορεί να συνεισφέρει σε μηχανισμούς προσαρμογής. Καταλυτικό ρόλο για την επιτυχημένη μετακίνηση έχει η συνδεσιμότητα των κατατμημάτων του τοπίου. Παράλληλα, δεδομένου ότι οι Προστατευόμενες Περιοχές αποτελούν πλέον οριοθετημένες επιφάνειες όπου οι οργανισμοί μπορούν να βρίσκουν καταφύγιο από σύνολο πιέσεων, η ικανότητα σύνδεσης αυτών αποτελεί σημαντική προτεραιότητα για έναν αποτελεσματικό σχεδιασμό διατήρησης. Στη παρούσα εργασία μελετήθηκαν τα πρότυπα συνδεσιμότητας των προστατευόμενων περιοχών που βρίσκονται στα νότια Βαλκάνια. Πιο συγκεκριμένα, η έκταση της περιοχής μελέτης θα περιλαμβάνει τέσσερις χώρες, την Αλβανία, τη Βουλγαρία, τη Π.Γ.Δ.Μ., αλλά και το χερσαίο κομμάτι της Ελλάδας. Η συνδεσιμότητα μελετήθηκε για τρία εικονικά είδη, τα χαρακτηριστικά των οποίων (πχ ικανότητα διασποράς, απαιτήσεις χώρου κτλ.), βασίστηκαν στο λύκο, το ελάφι και την αλεπού, είδη απειλούμενα σε αυτή τη περιοχή. Η μελέτη της συνδεσιμότητας έγινε με τη χρήση της θεωρίας ηλεκτρικών κυκλωμάτων. Με βάση τη πιθανή συμπεριφορά και απόκριση των ειδών σε ένα σύνολο χωρικών παραμέτρων, κατασκευάστηκαν επιφάνειες αντιστάσεων, δηλαδή χάρτες που υποδηλώνουν τη δυσκολία της μετακίνησης σε κάθε σημείο του χάρτη. Αυτές οι επιφάνειες εισάχθηκαν στο Circuitscape, ένα λογισμικό που χρησιμοποιεί αλγορίθμους της θεωρίας ηλεκτρικών κυκλωμάτων για να προβλέψει τη συνδεσιμότητα σε ετερογενή τοπία. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης αφορούν ομάδες χαρτών που φανερώνουν διαδρόμους επικοινωνίας μεταξύ περιοχών του κάθε είδους. Παράλληλα ως αποτέλεσμα λαμβάνουμε την ουσιαστική αντίσταση (effective resistance), ένα νέο μέτρο απόστασης, η οποία ποδηλώνει το κατά πόσο δύσκολη είναι η μετακίνηση από τη μία περιοχή στην άλλη, συνυπολογίζοντας όλα τα πιθανά μονοπάτια μεταξύ τους. Δοκιμάστηκαν διάφορες παραμετροποιήσεις των ειδών ως προς τη συμπεριφορά τους στη χρήση γης. Κατασκευάστηκαν δίκτυα προστατευόμενων περιοχών χρησιμοποιώντας την ουσιαστική αντίσταση ως βάρος ακμής. Σε αυτά τα δίκτυα κρατήθηκαν συνδέσεις με χαμηλή ουσιαστική αντίσταση. Στη συνέχεια, συγκρίθηκαν με αυτά που έχουν ως κριτήριο για την ύπαρξη ακμής μεταξύ περιοχών την πραγματική απόσταση. Η σύνδεση μεταξύ δυο περιοχών σε αυτά τα δίκτυα υπάρχει εάν η πραγματική απόσταση τους δεν υπερβαίνει μια συγκεκριμένη απόσταση, η οποία εξαρτάται από τις ικανότητες διασποράς του εκάστοτε εικονικού είδους. Για κάθε είδος δημιουργήθηκε ένας νέος χάρτης διαδρομών βασισμένος στα αποτελέσματα, όπως αυτά προέκυψαν από τα εναλλακτικά σενάρια των αντιστάσεων, ενώ σε τελικό στάδιο κατασκευάστηκε ένας καθολικός χάρτης που αναδεικνύει διαδρόμους επικοινωνίας στο τοπίο και για τα τρία εικονικά είδη. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης μας επιτρέψαν τη διάκριση διαδρόμων επικοινωνίας για κάθε είδος μεταξύ των αντίστοιχων προστατευόμενων περιοχών τους κάτω από διαφορετικά σενάρια παραμετροποίησης. Διάδρομοι με υψηλή συχνότητα εμφάνισης εντοπίστηκαν. Η ουσιαστική αντίσταση είχε χαμηλή συσχέτιση με τη πραγματική απόσταση για δυο εικονικά είδη που φέρουν τα χαρακτηριστικά της αλεπούς και του ελαφιού, ενώ είχε υψηλή συσχέτιση με τις αποστάσεις περιοχών για το εικονικό είδος που φέρει τα χαρακτηριστικά του λύκου. Μέσω των τελικών συμπληρωματικών χαρτών εντοπίστηκαν οι πιο συχνές διαδρομές κοντά στην οροσειρά της Πίνδου και στο Tsentralen Balkan της Βουλγαρίας, με τμήμα αυτών να βρίσκεται διάσπαρτο στην υπό μελέτη επιφάνεια. Τα δίκτυα με βάση την ουσιαστική αντίσταση έχουν περισσότερες συνδέσεις σε σχέση με αυτά της πραγματικής απόστασης. Αυτό υποδεικνύει ότι τα δίκτυα που βασίζονται στην ουσιαστική απόσταση είναι πιο εύρωστα σε σχέση με αυτά που βασίζονται στην απόσταση. Ο εντοπισμός διαδρομών επικοινωνίας αλλά και τα πρότυπα της συνδεσιμότητας όπως αυτά αναδεικνύονται από τη συγκεκριμένη εργασία μπορεί να τροφοδοτήσουν μελλοντικούς σχεδιασμούς και προτάσεις για αποτελεσματικότερη εφαρμογή της διατήρησης σε διακρατικό επίπεδο.