Στην παρούσα διατριβή μελετήθηκαν τα μικρά θηλαστικά από δύο διαφορετικές χρονολογικά θέσεις μέσα στο Σπήλαιο των Λουτρών Αλμωπίας (Πέλλα, Μακεδονία). Αυτό ανήκει σε σύμπλεγμα σπηλαίων που αναπτύχθηκε σε ασβεστόλιθο του Μαιστριχτίου, στους πρόποδες του όρους Βόρας. Πρόκειται για έναν απολιθωματοφόρο ορίζοντα στα ιζήματα του δαπέδου του σπηλαίου (θέση LAC) και έναν ορίζοντα που βρίσκεται σε υπερυψωμένο θάλαμο (θέση LAC Ia). Μετά από λεπτομερή ανασκαφική διαδικασία και επεξεργασία των ιζημάτων βρέθηκε μεγάλος αριθμός δοντιών και οστών μικροθηλαστικών (Εντομοφάγα, Τρωκτικά, Λαγόμορφα). O προσδιορισμός βασίστηκε στη μελέτη των μορφολογικών και μετρικών χαρακτηριστικών 3209 δειγμάτων. Στη θέση LAC προσδιορίστηκαν τα εξής είδη: Erinaceus cf. europaeus, Talpa europaea, Talpa sp. (μέγεθος Τ. minor), Sorex araneus, Sorex minutus, Neomys sp., Crocidura leucodon, Crocidura suaveolens, Spermophilus citellus, Apodemus mystacinus, Apodemus sylvaticus & A. flavicollis, A. uralensis, Mus spicilegus, Cricetulus migratorius, Mesocricetus newtoni, Arvicola terrestris, Microtus arvalis & M. agrestis, Microtus (Chionomys) nivalis, Microtus (Pitymys) cf. subterraneus, Clethrionomys glareolus, Dryomys nitedula, Glis glis, Muscardinus avellanarius, Sicista subtilis, Spalax leucodon, Ochotona pusilla και Lepus europaeus.Στη θέση LAC Ia προσδιορίστηκαν τα εξής είδη: Talpa europaea, Sorex araneus, S. minutus, Neomys sp., Crocidura leucodon, C. suaveolens, Spermophilus citellus, Apodemus mystacinus, A. sylvaticus & A. flavicollis, A. uralensis, Cricetulus migratorius, Mesocricetus newtoni, Arvicola terrestris, Microtus arvalis & M. agrestis, M. (Chionomys) nivalis, M. (Pitymys) cf. subterraneus, Clethrionomys glareolus, Dryomys nitedula, Glis glis, Muscardinus avellanarius, Spalax leucodon, Ochotona pusilla, Lepus timidus και L. europaeus. Επτά είδη από τα παραπάνω προσδιορίζονται για πρώτη φορά σε απολιθωμένες πανίδες της Ελλάδας (Talpa europaea,  Crocidura suaveolens, Apodemus uralensis, Mus spicilegus, Glis glis, Muscardinus avellanarius, Lepus timidus) και άλλα επτά είδη (Apodemus uralensis, Mesocricetus newtoni, Microtus arvalis, M. agrestis, Sicista subtilis, Ochotona pusilla, Lepus timidus) δεν αναφέρονται στη σύγχρονη πανίδα της Ελλάδας. Οι πανίδες LAC και LAC Ia χρονολογούνται ως νεότερες της τελευταίας μεσοπαγετώδους περιόδου Riss-Würm από την παρουσία του Arvicola terrestris και παλαιότερες του Ολοκαίνου από την παρουσία του Ochotona pusilla. Στις δύο πανίδες LAC και LAC Ia παρατηρείται μίξη τυπικών Πλειστοκαινικών ειδών (ψυχρότερων συνθηκών) με Ολοκαινικά είδη (θερμότερων συνθηκών). Η σύνθεση των πανίδων και οι απόλυτες χρονολογήσεις σε απολιθώματα και ιζήματα διαχωρίζουν τις δύο παραπάνω πανίδες: Η πανίδα LAC μπορεί να είναι σύγχρονη ή λίγο νεότερη της πανίδας των μεγάλων θηλαστικών (κυρίαρχο είδος Ursus ingressus) που βρέθηκαν στο δάπεδο του σπηλαίου αντιπροσωπεύοντας το Μέσο Würm (42.500 χρόνια BP) ως Last Glacial Maximum, ενώ η πανίδα LAC Ia είναι νεότερη (13.000-14.500 χρόνια BP) αντιπροσωπεύοντας το Younger Dryas, την τελευταία ψυχρή φάση της παγετώδους περιόδου Würm, πριν το Ολόκαινο. Η σύνθεση των πανίδων LAC και LAC Ia (ψυχρόφιλα και στεπικά είδη που χαρακτηρίζουν περιπαγετώδη περιβάλλοντα) φανερώνει ότι έζησαν σε ψυχρές και ξηρές συνθήκες, πιο ήπιες από τις τυπικές των Άλπεων κατά την τελευταία παγετώδη περίοδο. Η σύγκριση των ποσοστών συμμετοχής των ειδών δείχνει ότι η πανίδα LAC έζησε σε θερμότερες συνθήκες από την πανίδα LAC Ia. Η παρουσία του Lepus timidus στο θάλαμο LAC Ia σχετίζεται με το μέγιστο ψύχος στο τέλος της τελευταίας Παγετώδους περιόδου και αποτελεί τη νοτιότερη καταγραφή του είδους στην Ευρώπη. Από τις περιβαλλοντικές προτιμήσεις των ειδών που μελετήθηκαν προκύπτει ότι στην ευρύτερη περιοχή υπήρχαν κωνοφόρα και φυλλοβόλα δάση και σημαντικές εκτάσεις λειμώνων. Οι κορυφές της οροσειράς του Βόρα ήταν πιθανά καλυμμένες με μικρής έκτασης παγετώνες, ενώ οι βραχώδεις εκτάσεις μεταξύ του δάσους και του χιονιού αποτέλεσαν ενδιαίτημα πολλών θηλαστικών και πτηνών που βρέθηκαν στις πανίδες του σπηλαίου Λουτρών Αλμωπίας. Υπήρχαν αρκετές συγκεντρώσεις νερού (ποτάμια και ρέματα). Το κλίμα ήταν ξηρότερο από το σημερινό. Από την ταφονομική μελέτη (σύνθεση πανίδας, θραυσματοποίηση, βαθμός αλλοίωσης από πεπτικά υγρά κ.ά.) στις πανίδες LAC και LAC Ia προκύπτει ότι τα μικροθηλαστικά αποτέλεσαν τη λεία διαφορετικών θηρευτών (πιθανά μπούφου, πετρίτη και κάποιου σαρκοφάγου θηλαστικού) και συγκεντρώθηκαν μέσα στο σπήλαιο με τα pellets ή τα περιττώματα του θηρευτή τους. Τα απολιθώματα έχουν υποστεί μικρής απόστασης μεταφορά και σύντομη ταφή. Το υλικό από το δάπεδο του σπηλαίου (LAC) μεταφέρθηκε στους θαλάμους του σπηλαίου με τη δράση του νερού, με αποτέλεσμα να υποστεί χημική αποσάθρωση και περαιτέρω θραυσματοποίηση συγκριτικά με αυτό από το LAC Ia. Οι παρατηρήσεις που προέκυψαν από τη μελέτη των απολιθωμάτων συμφωνούν με τα αποτελέσματα της μελέτης της ορυκτολογίας και της υφής των ιζημάτων του σπηλαίου (37 δείγματα). Πρόκειται για ποτάμιες έως λιμναίες αποθέσεις με εμφανή επεισόδια έντονων υδραυλικών συνθηκών. Τα ιζήματα αποτέθηκαν κοντά στην πηγή προέλευσής τους, με ταχεία διάβρωση των μητρικών πετρωμάτων, σε συνθήκες ημι-άνυδρου έως ξηρού κλίματος, με τη δράση κυρίως της φυσικής αποσάθρωσης. Η κύρια πηγή τροφοδοσίας των ιζημάτων είναι το αλπικό μεταμορφωμένο υπόβαθρο, τα ανθρακικά και τα όξινα ηφαιστειακά πετρώματα της ευρύτερης περιοχής. Το απολιθωματοφόρο ίζημα στη θέση LAC Ia είναι αδρόκοκκο και αποτελεί ανθρακική απόθεση. Το απολιθωματοφόρο ίζημα στο δάπεδο του σπηλαίου είναι αργιλικό και περιέχει κατά θέσεις κροκάλες και τρόχμαλους. Η παρουσία τους δείχνει ότι το κλαστικό φορτίο εισήλθε στη σπηλιά από διαφορετική από τη σημερινή είσοδο, σε κάποια πλημμυρική φάση του ΘερμThe micromammals of the Quaternary deposits from Cave A,
Loutra Almopias (Pella, Northern Greece).
Stratigraphy-Taphonomy-Paleoenvironmentοπόταμου, ο οποίος κατά το Άνω Πλειστόκαινο έρεε 75m πιο ψηλά από ότι σήμερα.

The present thesis involves the study of the micromammals recovered from two chronologically different localities within the Loutra Almopias Cave (Pella, Macedonia, North Greece, 100 km WNW of Thessaloniki). The cave belongs to a cluster of caves in the Maastrichtian limestone at the foothills of Mount Voras. One fossiliferous horizon is located within the sediments of the cave floor (locality LAC) and the second one is located within the sediments of an elevated chamber, 5 m above the cave floor (locality LAC Ia). After detailed excavation process and treatment of the sediments, a large number of micromammalian teeth and bones was yielded (insectivores, rodents, lagomorphs). The determinations have been based on the study of the morphological and metrical characteristics of 3209 specimens. The following species have been recognised in the sediments of the locality LAC: Erinaceus cf. europaeus, Talpa europaea, Talpa sp. (metrically similar with Τ. minor), Sorex araneus, Sorex minutus, Neomys sp., Crocidura leucodon, Crocidura suaveolens, Spermophilus citellus, Apodemus mystacinus, Apodemus sylvaticus & A. flavicollis, A. uralensis, Mus spicilegus, Cricetulus migratorius, Mesocricetus newtoni, Arvicola terrestris, Microtus arvalis & M. agrestis, Microtus (Chionomys) nivalis, Microtus (Pitymys) cf. subterraneus, Clethrionomys glareolus, Dryomys nitedula, Glis glis, Muscardinus avellanarius, Sicista subtilis, Spalax leucodon, Ochotona pusilla and Lepus europaeus. The following species have been recognised in the sediments of the locality LAC Ia: Talpa europaea, Sorex araneus, S. minutus, Neomys sp., Crocidura leucodon, C. suaveolens, Spermophilus citellus, Apodemus mystacinus, A. sylvaticus & A. flavicollis, A. uralensis, Cricetulus migratorius, Mesocricetus newtoni, Arvicola terrestris, Microtus arvalis & M. agrestis, M. (Chionomys) nivalis, M. (Pitymys) cf. subterraneus, Clethrionomys glareolus, Dryomys nitedula, Glis glis, Muscardinus avellanarius, Spalax leucodon, Ochotona pusilla, Lepus timidus and L. europaeus. Seven of the above species are described for the first time in fossil assemblages from Greece: Talpa europaea, Crocidura suaveolens, Apodemus uralensis, Mus spicilegus, Glis glis, Muscardinus avellanarius, Lepus timidus. Seven species are not recorded in the extant fauna of Greece, namely Apodemus uralensis, Mesocricetus newtoni, Microtus arvalis, M. agrestis, Sicista subtilis, Ochotona pusilla, Lepus timidus. The faunas from LAC and LAC Ia are younger than the last interglacial period Riss-Würm, as suggested by the presence of Arvicola terrestris and older than the beginning of the Holocene, as suggested by the presence of Ochotona pusilla. Both faunas from LAC and LAC Ia show a mixture of typical Pleistocene species (cooler climatic conditions) with Holocene species (warmed climatic conditions). The faunal composition and the absolute dating of fossils and sediments confirm the chronological difference between these two faunas: the fauna from LAC may be contemporary or slightly younger than the macromammalian fauna from the cave floor, which is dominated by the cave bear species Ursus ingressus, and thus represents the Middle Würm (42,500 BP) to the Last Glacial Maximum, whereas the fauna from LAC Ia is younger (13,000-14,500 BP), representing the Younger Dryas, the last cold stadial of the Würm glacial period before the Holocene. The faunal composition from LAC and LAC Ia (psychrophilic and steppe species characterizing periglacial environments) suggests that the animals lived in cool and dry conditions, milder than the typical Alpian conditions during the last Ice Age. Comparisons of the representation percentages of the species in each fauna demonstrate that the fauna from LAC lived in warmer conditions than did that from LAC Ia. The presence of Lepus timidus in the locality LAC Ia is associated with the cool phase in the end of the last glacial period and represents the southernmost record of this species in Europe. The environmental preferences of the species that were studied reveal the presence in the region of coniferous and deciduous forests, as well as large areas of grassland. The peaks of Mount Voras were probably covered by minor glaciers, whereas rocky areas between the forests and the glaciers were habitat for many bird and mammal species present in the fossil faunas from the Loutra Almopias Cave. In this setting there were several water bodies in the form of rivers and streams. The climate seems to have been drier than today. The taphonomic study (faunal composition, fragmentation, degree of etching caused by digestive fluids, etc.) of the material from LAC and LAC Ia shows that the micromammals were the prey of various predators (possibly eagle owl, peregrine falcon and carnivor mammal) and their remains were assembled in the cave with pellets or feces of their predators. The fossils have undergone short-distance transportation and fast burial. The material from the floor of the cave (LAC) was transported to the chambers of the cave due to the action of water, it had been thus subject to chemical weathering and higher degree of fragmentation compared with that of the material from the locality LAC Ia. The conclusions of the study on the micromammalian fossils agree with the results of the mineralogical and textural study of the cave sediments (37 samples). They constitute fluvial to lacustrine deposits with prominent episodes of intense hydraulic conditions. The sediments were deposited close to their source, after rapid erosion of the source rocks, in conditions of semi-arid to dry climate, with the action mainly of physical weathering. The main source of sediments is the Alpine metamorphic basement, the carbonates and the acid volcanic rocks in the region. The fossiliferous sediment of the locality LAC Ia is coarse-grained and constitute a carbonate deposition. The fossiliferous sediment in the cave floor (LAC) is a clay containing pebbles and cobbles. Their presence of the latter indicates that the clastic material entered the cave from an entrance different than the current on, during a flood stage of the river Thermopotamos, which, during the Upper Pleistocene, flowed 75m higher than it does today.