Η εξέλιξη της κοιλάδας του Πορταϊκού ποταμού.

Περίληψη

Στην παρούσα διατριβή μελετήθηκε το υδρογραφικό σύστημα του Πορταϊκού ποταμού καθώς και η γεωγραφική εξέλιξη της κοιλάδας του, από την περίοδο της δημιουργίας του υδρογραφικού του δικτύου μέχρι σήμερα. Η λεκάνη απορροής του Πορταϊκού βρίσκεται στο νότιο τμήμα του νομού Τρικάλων, στο όριο σχεδόν του νομού αυτού με τον νομό Καρδίτσας, με γενική διεύθυνση ΝΔ – ΒΑ. Ο κύριος κλάδος του ποταμού ξεκινάει από την οροσειρά της νότιας Πίνδου (περιοχή Στουρναρέικα) και στη συνέχεια, αφού κόβει εγκάρσια την απότομη οροσειρά του Κόζιακα στην περιοχή της Πύλης, καταλήγει στη θεσσαλική πεδιάδα όπου και συμβάλλει στον Πηνείο. Γεωτεκτονικά, η περιοχή μελέτης ανήκει στην Υπερπινδική υποζώνη (Aubouin 1959), η οποία αποτελεί μια μεταβατική ενότητα μεταξύ της Υποπελαγονικής ζώνης και της ζώνης Ωλονού-Πίνδου.
Το κυρίαρχα πετρώματα που απαντώνται στην περιοχή είναι πλακώδεις ασβεστόλιθοι με παρεμβολές κερατολίθων, ηφαιστειοϊζηματογενών και αργιλοψαμμιτικών υλικών. Ένα μεγάλο μέρος καλύπτεται από φλύσχη (1ος και 2ος φλύσχης της Πίνδου) ενώ στις ανατολικές παρυφές του Κόζιακα εμφανίζονται και οφειολιθικές μάζες. Επίσης υπάρχουν και μολασσικά ιζήματα της Μεσοελληνικής αύλακας, τα οποία επικάθονται με ασυμφωνία πάνω στα πτυχωμένα στρώματα του φλύσχη. Τα στρώματα της περιοχής πτυχώθηκαν κατά την Ελβετική φάση πτυχώσεων, στο Κάτω Ολιγόκαινο. Εμφανίζονται με την μορφή τεκτονικών λεπίων, επωθημένα το ένα πάνω στο άλλο, με κατεύθυνση από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Κατά τη διάρκεια της πτύχωσης δημιουργήθηκε, σε όλη την έκταση της ζώνης, μεγάλος αριθμός εγκάρσιων ρηγμάτων οριζόντιας μετατόπισης, τα οποία διακόπτουν την επιμήκη συνέχεια των λεπίων. Στα ρήγματα αυτά οφείλεται και η μετέπειτα ανάπτυξη του υδρογραφικού δικτύου του Πορταϊκού ποταμού.
Το κλίμα της ευρύτερης περιοχής, με βάση τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, χαρακτηρίζεται ως μεταβατικό από το μεσογειακό προς το ηπειρωτικό, με πολύομβρο και ψυχρό χειμώνα και σχετικά θερμό και ξηρό θέρος. Η παλαιογεωγραφική εξέλιξη της ευρύτερης περιοχής, σύμφωνα με τον Ψιλοβίκο (1991), μπορεί να χωριστεί σε τέσσερα στάδια:
Στάδιο 1 (Νεογενές). Σχηματίζεται το μεγάλο ενδοορεινό βύθισμα της Θεσσαλίας και δημιουργείται λίμνη μέσα σε αυτό. Σχηματίζεται επίσης ένα δίκτυο μεγάλων ποταμοχειμάρρων γύρω από τη λίμνη που αποστραγγίζει τους περιφερειακούς ορεινούς όγκους.
Στάδιο 2 (Κάτω-Μέσο Τεταρτογενές). Σχηματίζονται οι επί μέρους ταφρολεκάνες μέσα στο βύθισμα της Θεσσαλίας.
Στάδιο 3 (Άνω Τεταρτογενές). Αρχίζει μια φάση ταχείας αποστράγγισης των θεσσαλικών βυθισμάτων προς το Θερμαϊκό κόλπο, όπου λόγω της κατά βάθος διάβρωσης του Πηνειού και των παραποτάμων του, σχηματίζονται τα στενά των Τεμπών, της Ροδιάς, του Καλαμακίου και σε μεγαλύτερο υψόμετρο του Σαρανταπόρου, της Πύλης κ.α.).
Στάδιο 4 ( 20ος αιώνας). Συνεχίζονται οι φυσικές εξελικτικές διεργασίες αποστράγγισης της Θεσσαλίας όμως η επέμβαση του ανθρώπου αλλοιώνει πλήρως τις φυσικές ποτάμιες διεργασίες.
Το υδρογραφικό δίκτυο να παρουσιάζει μια εντελώς ασύμμετρη ανάπτυξη εκατέρωθεν του κυρίου κλάδου και μορφή του είναι δενδριτική, παρουσιάζει όμως σε ορισμένες περιοχές στοιχεία τόσο κλιμακωτής όσο και υποπαράλληλης μορφής. Από τη μία η τεκτονική και από την άλλη η ανισοτροπία των πετρωμάτων έχουν επιδράσει στην διαμόρφωση αυτού του υδρογραφικού δικτύου, γεγόνος που αποτυπώνεται σε όλα τα διαγράμματα των νόμων του Horton τόσο στις μεγάλες λεκάνες όσο και σε αυτές των μικρότερων τάξεων. Η επίδραση αυτή της τεκτονικής αποτυπώνεται και στα ροδοδιαγράμματα διευθύνσεων των κλάδων, που έδειξαν ότι οι παλαιότεροι κλάδοι ακολούθησαν την διεύθυνση των παλαιότερων τεκτονικών δομών ενώ οι νεότεροι κλάδοι ακολούθησαν τις πιο σύγχρονες διευθύνσεις. Οι τιμές της υδρογραφικής πυκνότητας και της υδρογραφικής συχνότητας παρουσιάζονται αρκετά υψηλές, γεγονός που πρέπει να αποδωθεί στο, πιθανώς, ‘’κληρονομημένο’’ υδρογραφικό δίκτυο και στην πρόσφατη ανάπτυξη του υδρογραφικού δικτύου αντίστοιχα. Η αρχική κοιλάδα του Πορταϊκού ποταμού βρισκόταν στην περιοχή με σημερινό υψόμετρο 700 - 900m έχοντας μια μικρή κλίση κοίτης. Λόγω των τεκτονικών και κλιματικών ανακατατάξεων που έπληξαν την περιοχή μεταβλήθηκε το βασικό επίπεδο, μια μεταβολή που άλλαξε την διαβρωτική δράση του ποταμού. Η αλλαγή αυτή εκφράζεται με τον διπλασιασμό της κλίσης της κοίτης του.