Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο (ELC, Φλωρεντία 20.10.00) ενσωματώθηκε στο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο με χρονική υστέρηση δέκα χρόνων (Ν.3827/2010 Κύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης του Τοπίου. Οι στόχοι της Σύμβασης και τα μέτρα παρέμβασης που περιλαμβάνει αντιστοιχούν ευθέως στην οικεία, για την επιστημονική κοινότητα της βιομηχανικής κληρονομιάς, μεθοδολογία κριτικής προσέγγισης, η οποία αναπτύσσεται και εκφράζεται σταδιακά μέσα από διεθνείς διακηρύξεις και χάρτες. Η βιομηχανική κληρονομιά, εξιστορώντας κατά βάση την πορεία του κεφαλαίου αλλά όχι μόνον, αποτελεί ένα ιδιαίτερα φορτισμένο αντικείμενο μελέτης, με πολλαπλές αναγνώσεις και ερμηνείες. Ανατρέχοντας στους σημαντικότερους σταθμούς του ελληνικού θεσμικού πλαισίου προστασίας του φυσικού και ανθρωπογενούς χώρου, συναντάται καταρχήν ο Ν.1469/1950, που αναφέρεται στα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ). Στην αναθεώρηση του Συντάγματος του 1975 (άρθρο 24), ορίζεται ως υποχρέωση του κράτους και δικαίωμα του καθενός, στην αναθεώρηση 2001 η προστασία του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος και διατυπώνονται κατευθύνσεις για τη χωρική και πολεοδομική πολιτική. Ήδη από τον Ν.2742/1999 για τον Χωροταξικό Σχεδιασμό και Αειφόρου Ανάπτυξης, αναγνωρίζεται σαφώς η ανάγκη συνολικής θεώρησης του τοπίου. Τέλος, ο Ν.3028/2002 Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς ορίζει ως πολιτιστικά αγαθά τις μαρτυρίες της ύπαρξης της ατομικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου (Έννοια όρων, άρθρο 2), επομένως και του βιομηχανικού τοπίου, και διασαφηνίζει ότι η προστασία των μνημείων, αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών τόπων περιλαμβάνεται στους στόχους οποιουδήποτε επιπέδου χωροταξικού, αναπτυξιακού, περιβαλλοντικού και πολεοδομικού σχεδιασμού ή σχεδίων ισοδύναμου αποτελέσματος ή υποκατάστατών τους (Περιεχόμενο της προστασίας, άρθρο 3, §2). Στον ελληνικό χώρο, κατά το 2ο μισό του 20ου αιώνα, επικράτησαν μη βιώσιμες πρακτικές εντατικής εκμετάλλευσης ή/και εγκατάλειψης (ιστορικών προ-, πρώιμων) βιομηχανικών παραγωγικών δραστηριοτήτων, που σταδιακά συνετέλεσαν στην αποδόμηση των χωρικών και κοινωνικών δομών και σχέσεων, στην ασυνέχεια των ιστορικών δεσμών και εν κατακλείδι σε αδυναμία ορθολογικής ιστορικής ανάγνωσης του τοπίου. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο αποτελεί ένα, εν δυνάμει, σύγχρονο θεσμικό εργαλείο μελέτης και προστασίας τοπίων βιομηχανικής κληρονομιάς. Καλείται να συνθέσει όλες τις επιμέρους προτάσεις για την ελαχιστοποίηση των πιέσεων που αλλοιώνουν το πολιτιστικό αυτό αγαθό, να διασφαλίσει οριζόντιες συνεργασίες και να υποδείξει πολιτικές και μέτρα διαχείρισης που θα πρέπει να εξειδικευθούν στο χωρικό και πολεοδομικό σχεδιασμό. Η σύνθεση αυτή έχει ενσωματωθεί στις μελέτες «Αξιολόγησης-Αναθεώρησης και Εξειδίκευσης των θεσμοθετημένων ΠΠΧΣΑΑ (Περιφερειακά Πλαίσια Χωρικού Σχεδιασμού Αειφόρου Ανάπτυξης)». Στην εργασία προσεγγίζονται δύο ιστορικά βιομηχανικά τοπία της Θεσσαλονίκης ως πολιτιστικά αγαθά, διερευνώντας παράλληλα τις ιστορικές (α)συνέχειές τους, αλλά και την αναγκαιότητα σύγχρονων διορατικών διεπιστημονικών προσεγγίσεων. Πόσο ρεαλιστική μπορεί να είναι όμως εν μέσω οικονομικής κρίσης, η απόπειρα απόδοσης ζωνών τοπίου λατομείων ή ναυπηγείων στο σύγχρονο κοινωνικό σύνολο, ως ελκυστικού δημόσιου χώρου; Στο παραπάνω πλαίσιο εντάσσεται η προβληματική της εισήγησης, η οποία καταλήγει σε προτάσεις αρχών προς ένα ρεαλιστικό και βιώσιμο όραμα: σεβασμός στην αυθεντικότητα του τοπίου με διατήρηση του φυσικού ανάγλυφου, δημιουργικότητα και καινοτομία στη σύλληψη, λιτότητα και ευελιξία στο σχεδιασμό, ερμηνεία του τοπίου και όχι επινόησή του, ορθή σήμανση και διασφάλιση ασφαλούς πρόσβασής του.

10ο Διεθνές Γεωγραφικό Συνέδριο; 10th International Geographical Congress; landscape; τοπίο; industrial landscape; cultural values; spatial planning; interdisciplinary approach